Beste

Tijdens de jaarwende bezint men zich. Dat ritueel ligt me na aan het hart. Om te beginnen een “aangepast” citaat om over na te denken:

"Het falen van de “politieke kunst” is niet het dokwerkers-idioom, de schuttingstaal en de vulgaire praat waarmee het zich bedient. Dit zou een absurde aantijging zijn. En bovendien is het mogelijk met woordgruis en taalruis grootse en machtige dingen op te trekken. Wat ik onder de neus wrijf is niet de grove witkalk van zijn lompe stijl maar zijn laag bij de grondse ideeën. En dat het de democratie van de kunst heeft verheerlijkt." (Huysmans in ‘Là-bas’)

Wat heeft mij getroffen in 2018? Ik stel vooral vast dat het evenwicht tussen politiek en het poëtische in de kunstwereld vaak zoek is. Ik heb geweldige dingen gezien en gevoeld. Het valt me trouwens op dat de interessantste voorstellingen teruggrijpen naar historische meesterwerken. Hoe Romeo Castellucci het orkest het zwijgen oplegt in zijn versie van ‘De Toverfluit’. Hier ontploft de kracht van onze ‘westerse’ cultuur en de vertwijfeling van onze hedendaagse poëtica je in het gezicht. Hoe Kate Lindsey een Nerone neerzet in Monteverdi’s 'L’incoronazione di Poppea' in de versie die ik maakte voor de Salzburg Festspiele. De genadeloosheid waarmee ze haar stem en haar vrouwelijkheid in vraag stelt, is ronduit magistraal. Ik zag in Parijs de geweldige solo ‘Inflammation du verbe vivre’ van Wajdi Mouawad waarin hij subliem teruggrijpt naar de Griekse tragedies. Woede en schoonheid: het is zaak hier een evenwicht in te vinden. Maar schoonheid op zich bestaat gewoonweg niet. En als woede domineert wordt het algauw wartaal. Maar wat als het evenwicht gevonden wordt! De duistere kracht in de Hamlet-interpretatie van Kuiperskaai: hoe Victor Lauwers geen enkele toegeving doet aan de snelheid van onze tijd. Hamlet als een afgekloven bot, vergeten in een hoekje zonder angst voor het gewicht van de geschiedenis.

Het 'Lam Gods' van de indrukwekkende Milo Rau is van belang. Een stadstheater met een nieuw gezicht. Het feit dat men dan verrast is dat moslima’s schrikken en zich terugtrekken, doet vraagtekens rijzen rond het ‘spektakel-gehalte’ van dit project. En komt dat misschien door de voortvarendheid van de politieke kunstenaar? Of kijk ik zelf met een te politieke blik? Kunst kan toch enkel bestaan dankzij de kracht van de nuances, de verwarring die ontstaat als er niet meer begrepen wordt, maar een verbijsterde blik zich meester maakt van de toeschouwer. Of een liefdevolle blik van afgrijzen? Ik wil politiek actief zijn en de wereld verbeteren, helder en zelfzeker. Maar in mijn kunst zet ik die wereld met de moed der hoop op zijn kop.

En het wordt moeilijker. Ik was onlangs in Hebron op de Westbank, de stad van Abraham of Ibrahim, het zwarte gat van onze beschaving. Waar kolonisten uit Chicago pissen op Palestijnen. Te schrijnend voor woorden. Woede, ook hier, maar nog meer verdriet. Een aantal Palestijnse kunstenaars zeiden me dat er geen tijd meer was voor poëzie. Kunst mag enkel nog het verzet dienen. Er is te veel pijn, te veel vernedering en te veel haat. Daar sta je dan met je Huysmans en je pretentieuze ideeën over kunst en de kracht van de poëzie. Ik ging vertwijfeld naar Bethlehem een koffie drinken in het hipster-hotel van Banksy (tot 450 dollar voor een kamer, maar met een prachtig uitzicht op de mensonterende muur en de graffiti van Banksy. Leve de toerist als activist!) en begreep dat ik er nog minder van begreep. Dus wandelde ik naar Jeruzalem, 7 km verder, maar werd na vijfhonderd meter door een erg jonge Israëlische soldate de weg versperd. Ze beviel me terug te keren. Er wordt niet gewandeld van Palestina naar Israël. Dan maar een taxi zoeken met de juiste nummerplaat en twee uur en drie controles later is de 7 kilometer overwonnen. In Jeruzalem stond ik verbaasd te kijken naar de venter die zowel keppeltjes als kufi’s verkocht. De tweestaten-oplossing ligt voor het oprapen in een straatwinkeltje.

Ik had een aangenaam gesprek met de leiding van het Israël Festival. Ze willen 'De blinde dichter' tonen in hun volgende festival. Een ode aan de Syrische dichter Abu al ‘ala al Ma’arri. In het Arabisch. Ik vind dit een geweldig aanbod, maar ik vertel hen ook dat ik reeds dertig jaar met Needcompany de aanbiedingen uit Israël heb geweigerd. Maar na mijn bezoek aan Hebron en andere steden en vluchtelingenkampen weet ik het niet. Een boycot laat veel mensen in de steek. Het BDS-manifest (totale culturele Boycot van Israël, naar voorbeeld van de apartheidsboycot) tekenen is laf en beschamend zegt Nick Cave. Hij heeft ongelijk. Ik denk eerder dat het naïef en onwetend is. De Israëlische schrijver David Grossman gaf me het advies wel te komen. Dat niet komen geen betekenis heeft. Ook hij is één van de vele Israëli die zich schaamt over de regering en het Palestina-beleid weerzinwekkend vindt. En die hulp vraagt in hun verzet. De twee verzetsgroepen, de Palestijnse en de Israëlische worden vernederd en kapotgemaakt door hun eigen regeringen. Het is een catch-22: niet gaan naar Israël betekent dat je de kracht van je poëtica niet ernstig neemt. Wel gaan betekent misschien de dood van die poëtica.

Groet,
Jan